Jak pisać o kinie rozrywkowym?

Jeśli miałbym wymienić jedną tylko bolączkę polskiej krytyki filmowej, z całą pewnością byłaby nią nieumiejętność, czy wręcz niechęć [do], pisania o kinie rozrywkowym. Gdy przeciętny Polak chce poznać opinię specjalisty na temat któregoś z hollywoodzkich hitów, staje przed bardzo ograniczonym wyborem: „Co jest grane?”, „Film”, Stopklatka lub Filmweb. To jedyne* ogólnokrajowe media, które nie marginalizują hollywoodzkiej komercji jako tej części kina (a idąc dalej: kultury), o której z góry nie warto ani czytać, ani tym bardziej pisać.

Problem w tym, że sięgając do „Co jest grane?”, dowiemy się jedynie, że kino rozrywkowe umarło razem z Chaplinem, w „Filmie” poszukiwana przez nas recenzja będzie miała pewnie 1200 znaków, a żeby na „Stopklatce” nie trafić na tekst naszpikowany milionem kolokwializmów, trzeba mieć naprawdę dobry dzień. Filmweb tymczasem, choć najbardziej z tego grona kompetentny, zbyt często stawia na opinie skrótowe, niewznoszące się ponad poziom dystrybutorskiego opisu.

A co z resztą? Wystarczy sięgnąć po dowolny dziennik, tygodnik lub miesięcznik posiadający dział kulturalny. Najczęściej znajdziemy w nim Gutkowo-Vivartowy repertuar wstydliwie wsparty jakimś megaprzebojem, o którym akurat nie wypada nie napisać. Takie zepchnięcie kina rozrywkowego na margines owocuje później zjawiskiem, które doskonale uwypuklił na swoim blogu Marcin Zembrzuski – przyzwyczajona do snobistycznego repertuaru krytyka pozostaje bezradna wobec produktu opartego na kinie gatunkowym. Dlatego, że go nie zna, nie rozumie, nie czuje. Bezradność maskowana jest wtedy etykietkami, najczęściej spod znaku Tarantino/Scorsese/Hitchcocka.

Oczywiście kompetentnych tekstów na temat mainstreamu – zazwyczaj skreślonych ręką krytyków młodego pokolenia, których popkultura za młodu wykarmiła – nie brakuje. Ale trzeba ich szukać po prywatnych blogach i niezależnych publikacjach, a te najczęściej skierowane są do czytelnika wyrobionego, środowiskowego, szukającego w pierwszej kolejności zaawansowanej interpretacji, a dopiero w drugiej – sugestywnej opinii. I tu pojawia się kolejny problem, bo filmoznawczym językiem stosunkowo łatwo rozebrać film na czynniki pierwsze, ale już przegryźć popkulturową esencję i dotrzeć bezpośrednio do jego właściwego odbiorcy – niekoniecznie. Krytyk nie jest przecież kolegą widza, nie wejdzie w jego skórę.

Okazuje się, że jest w tym kraju dosłownie jedna osoba, która to potrafi. Kaja Klimek – zapamiętajcie to nazwisko. Jej teksty znajdziecie w portalu e-Splot, czasem na stronach Dwutygodnika i Filmwebu. Kaja pisze głównie o hollywoodzkich premierach, ale jej recenzji nie da się wepchnąć w żadną szufladę. Są pasjonackie i błyskotliwe, profesjonalne i, uwaga – rzadkość!, urokliwie zabawne. A przy tym absolutnie nieprzewidywalne. Tylko ona mogła wpaść na pomysł wystawienia opinii naukowej Taylorowi Lautnerowi, opracowania alfabetu „Uwikłania” Bromskiego czy wysłania na konkurs Mętraka artykułu poświęconego… włosom Nicolasa Cage’a (za który zresztą otrzymała wyróżnienie).

Teksty Kai bez problemu odnajdują, takie mam przynajmniej wrażenie, wspólny język z czytelnikiem/widzem. Ich świeżość wynika najpewniej ze swobody, na jaką może sobie w ich zakresie pozwolić – większość czasu zawodowego wciąż jeszcze poświęca innym zagadnieniom, traktując krytykę filmową jako formę rozwojowego hobby. Kaja pisze tylko o tym, co naprawdę ją fascynuje, a przy tym robi to na własnych zasadach, łamiąc sztywne normy dotyczące objętości tekstów i zwięzłości tytułów. Nie wstydzi się fanowskiego obciachu, ale nie jest w tym infantylna. No i najważniejsze – zawsze wie, o czym pisze. Jeśli akurat o Michaelu Cerze, musi być jego największą fanką, jeśli o adaptacji Philipa K. Dicka, na pewno czytała oryginał.

Teksty Kai to pierwszy naprawdę przekonujący mnie argument za tym, że krytyka filmowa powinna dzielić się na specjalizacje. Dziś wszyscy piszą o wszystkim – o Hollywood i Nowych Horyzontach, o Bayu i Zwiagincewie. Na pierwszy rzut oka nie ma w tym nic złego – sam przy każdej okazji powtarzam (bodajże za Tadeuszem Sobolewskim), że prawdziwy krytyk powinien być wszystkożerny. Problem w tym, że szala takiej wszystkożerności zawsze przechylona jest w tę samą stronę – bo choć mamy w Polsce armię wyedukowanych filmoznawców, to ich rozeznanie w hollywoodzkim mainstreamie jest na ogół mocno powierzchowne. Znawców kina komercyjnego, jeśli już, szukać należy przede wszystkim pośród jego regularnych widzów – ci jednak najczęściej nie mają interpretatorskich (o językowych nie wspominając) kompetencji, by wznieść się ponad forumowe pogawędki.

Kaja niejako wychodzi temu naprzeciw. Film rozrywkowy ocenia jako film rozrywkowy, nigdy nie stawiając się wyżej od swojego czytelnika, siedząc w tym samym, co on, fotelu. Jest szczera, ale nie agresywna. Wymagająca, ale i wyrozumiała. Wie, że na złym filmie nie ma sensu wyładowywać prywatnych frustracji. Każdy ma przecież swoje kino. Nie nam – krytykom – mówić, komu jakie bardziej pasuje.

Czytajcie więc jej teksty – mnie osobiście marzy się, by każda redakcja (albo na dobry początek „Gazeta Wyborcza”) miała w swych szeregach specjalistę od mainstreamu jej formatu. Może wtedy, idąc tropem branży growej, recenzent filmowy stałby się w końcu kumplem, nie zaś belfrem, potencjalnego czytelnika.

***

* – nie liczę działów filmowych Onetu, WP (gdzie sam piszę), O2 czy Interii, bo to prawdziwe pole minowe; piszą tam mniej i bardziej zawodowi krytycy, ale zdarza się też, że uczniowie gimnazjum