Wokół „1920 Bitwy Warszawskiej”

Wstyd, ogromny wstyd. To właśnie czuję, czytając w ogólnopolskiej prasie niektóre recenzje filmu Jerzego Hoffmana. Premiera jego „Bitwy Warszawskiej” dość niespodziewanie pokazuje, że krytyka filmowa jest w naszym kraju chorągiewką, którą każdy może sobie pomachać w dowolnym kierunku.

„No i mamy kolejny cud nad Wisłą” – pisze w swojej recenzji redaktor naczelny „Filmu” Jacek Rakowiecki, przyznając „Bitwie…” 5 gwiazdek na 6 możliwych, zaś Zdzisław Pietrasik stwierdza w ostatnim numerze „Polityki”, że „już pierwsza scena – po prologu – robi duże wrażenie. Pociąg pancerny pędzi wprost na nas z taką prędkością, że widzowie nieoswojeni z nową technologią mogą się przestraszyć”. Dalej jest tylko lepiej – w dodatku do „Gazety Wyborczej” niezawodny Jacek Szczerba stwierdza, że choć „warstwa edukacyjna tego filmu często przypomina przerzucanie encyklopedii, udało się uniknąć łopatologii”, z kolei w „Metrze” Maja Staniszewska dochodzi do wniosku, że „jest to film, który trzeba zobaczyć. Nie tylko dlatego, że efektowna pierwsza polska superprodukcja w trójwymiarze dołączyła do światowej filmowej pierwszej ligi”.

Po seansie prasowym, jaki odbył się w czwartek w krakowskiej Galerii Kazimierz, mogę stwierdzić tylko jedno. Albo „Bitwa Warszawska” była dla wymienionych wyżej państwa pierwszym w życiu seansem na dużym ekranie (bo jak, na litość boską, 116 lat po „Wjeździe pociągu na stację w Ciotat” można jeszcze bać się lokomotywy na ekranie?!), albo… No właśnie, albo chodzi tu o coś zupełnie innego.

Dla porządku: „Bitwa Warszawska” nie jest najgorszym filmem, jaki w tym roku widziałem w kinie, ani nawet najgorszym polskim – tego miejsca już do końca 2011 nie odda nikomu „Weekend” Cezarego Pazury. Nie znaczy to jednak, że epos Hoffmana jest od niego dużo lepszy. Daruję sobie jego szczegółową krytykę, bo nie ma sensu się powtarzać – jak doskonale ujął to w swoim krytycznym tekście w „Krytyce Politycznej” Jakub Majmurek, „to nawet nie jest krok wstecz – ma się wrażenie, że polskie kino zatacza jakieś wielkie koło i raz jeszcze wraca do najbardziej tandetnego przedwojennego kina produkowanego przez samych kiniarzy – to jest dokładnie ten poziom artystyczny i myślowy”.

Czy możliwym jest, by wymienieni przeze mnie fachowcy z wieloletnim doświadczeniem nie widzieli oczywistych niedostatków archaicznego, nieskładnego teatrzyku Hoffmana? Sprawa jest co najmniej zastanawiająca.

O co w tym wszystkim chodzi? Optymistyczne recenzje „Bitwy…” – jedne z nielicznych w branży – Rakowieckiego, Szczerby i Staniszewskiej zyskują na znaczeniu, jeśli przyjrzeć się plakatom promującym film. Na dole, pośród patronów medialnych znajdziemy m.in. ich redakcje: „Film”, „Gazetę Wyborczą” i „Metro”.

Zbieg okoliczności? Z igły widły? Paranoja? Bo w „…Wyborczej” pojawiła się przecież także krytyczna opinia Pawła T. Felisa, a taki Zdzisław Pietrasik z „Polityki” nie miał w tym kontekście żadnego powodu, by film wychwalać? Cóż, całkiem możliwe, przynajmniej jeśli chodzi o Pietrasika – wydaje się, że jemu film zwyczajnie się spodobał (zwłaszcza, że zgłaszał też pod jego adresem kilka szczerych obiekcji). Sam rzadko zgadzam się z jego opiniami, dlatego ta bynajmniej mnie nie dziwi.

Ale spójrzmy na plakat raz jeszcze. Pośród patronów wymienieni są także „Filmweb” i „Wirtualna Polska”. W obu portalach na chwilę obecną (sobota, 18:00, niemal 36h po premierze „Bitwy…”) wciąż jeszcze nie znajdziemy recenzji „jednego z najbardziej oczekiwanych filmów tego roku”.

Redakcję „WP” można tu jeszcze jako tako rozgrzeszyć – pisząc tam regularnie i obsługując zdecydowaną większość premier, ponoszę niejako odpowiedzialność, że tekst o „Bitwie…” wciąż się jeszcze nie ukazał. Jeśli tam zaglądacie, wiecie, że nie pierwszy to mój, i nie ostatni raz. Ale co z „Filmwebem”, który swoje recenzje właściwie bez wyjątku publikuje 1-3 dni po pokazach prasowych, długo przed premierą kinową? Pokaz „Bitwy…”, ten warszawski, odbył się na tydzień przed krakowskim, czasu na skreślenie kilku zdań było sporo.

Rozwiązanie tej niecodziennej sytuacji wydaje się stosunkowo proste. W przypadku pewnego rodzaju kina (czyt. do szpiku złego), pomiędzy dystrybutorem kinowym a patronem medialnym obowiązuje często – pisana bądź nie – umowa, że negatywna recenzja filmu może ukazać się na stronie najwcześniej w poniedziałek po weekendzie premierowym. Ot, po prostu – żeby nie zniechęcać pierwszej fali widzów, którzy nie mieli jeszcze okazji o nim poczytać.

Czy jest tak i tym razem? Z całą stanowczością stwierdzić tego nie można, tak jak nie da się udowodnić „Filmowi”, że opublikował recenzję na zamówienie. Można tylko przytoczyć pewne fakty.

Na przykład, że mecenasem i największym producentem „Bitwy Warszawskiej” jest Bank Zachodni WBK. Ten sam bank, którego reklama pojawiła się w poprzednim numerze „Filmu”, tuż przed wielostronicowym, wychwalającym dzieło Hoffmana artykułem. Ten sam bank, którego kolejna, szeroko krytykowana w mediach reklama pojawiła się także na okładce (!) kwietniowego „Filmu”. Jacek Rakowiecki powiedział wtedy: „Nikt do mnie nie przychodził i nie kazał mi zamieszczać takiego zdjęcia. To była moja decyzja, żeby, publikując tekst o znanych aktorach w reklamach, wykorzystać na okładce zdjęcie z sesji reklamowej dla banku”. Czy i tym razem publikacja recenzji była „jego decyzją”? Jak uwierzyć w taki bieg okoliczności? Co więcej – jak teraz uwierzyć w cokolwiek, co skreślił swoim piórem lub puścił do druku? I dla mnie, jako dziennikarza/krytyka, najważniejsze – jak mam teraz na jego zamówienie (bo w „Filmie” czasem publikuję) dalej pisać?

Powstrzymam się od podsumowujących komentarzy. Poza jedną, i tak oczywistą, uwagą – z całej sytuacji wyłania się dość przykry wizerunek rodzimej krytyki filmowej – nawet jeśli nie otwarcie sprzedajnej, to z pewnością nieczystej, łatwej do zmanipulowania. Po to tylko, by mieć swoje logo na plakacie jednego z najgorszych filmów roku? Lub tych kilkadziesiąt tysięcy więcej na koncie wydawnictwa? Warto przekreślać tym całą swoją wiarygodność, serio?