Na faktach, vol. 1: Sprawa Olewnika

Sprawą Krzysztofa Olewnika żyła cała Polska. 25-letni syn znanego przedsiębiorcy uprowadzony został w nocy z 26 na 27 października 2001, a po wielomiesięcznych (zakończonych przekazaniem okupu) negocjacjach z rodziną, zamordowany przez porywaczy 5 września 2003. Porwanie od samego początku budziło kontrowersje – rodzina Olewnika wielokrotnie zarzucała policji i prokuratorze niekompetencję, a trzej schwytani i osądzeni sprawcy w latach 2007-09 kolejno… popełnili samobójstwa w swoich więziennych celach. Na kanwie tych wydarzeń powstał przed rokiem telewizyjny film fabularny, zatytułowany po prostu „Krzysztof”. Problem w tym, że najnowsze doniesienia w tej makabrycznej sprawie dość jednoznacznie przekreślają jego rozliczeniowy charakter.

Twórcy filmu ubezpieczyli się na taką ewentualność – ich historia jest zaledwie „oparta na faktach”, dzięki czemu nie można jej zarzucić, że wykrzywia rzeczywistość. Rodzina porwanego nazywa się tu Orłowicz, nazwę miejscowości zmieniono z Drobina na Dobrzyń, zaś kolejne postaci i wydarzenia – choćby nie wiadomo jak zbieżne z prawdziwymi – siłą rzeczy uznać wypada za fikcyjne. Wszelkie podobieństwa są jednak nieprzypadkowe – film powstał we współpracy z rodziną Olewników, a przebieg akcji przedstawiony jest w nim przede wszystkim z perspektywy jego siostry, Danuty (w filmie: Doroty), która całej sprawie poświęciła najlepsze lata swojego życia. Można więc i trzeba uznać „Krzysztofa” za oficjalny komentarz polityczny i kronikę prawdziwych wydarzeń, jakie miały miejsce w latach 2001-03.

A przynajmniej można było w momencie powstawania filmu. Dziś bowiem rzeczywistość weryfikuje historię z filmu, a najnowsze ustalenia śledczych przeczą dotychczasowej wersji wydarzeń. Jak przed paroma tygodniami doniosły media, prokuratura weszła w posiadanie nagrania telefonicznego, które dość jednoznacznie sugeruje, iż porwanie Olewnika zostało sfingowane przez niego samego. Na nagraniu Krzysztof wydaje polecenia swoim oprawcom, zaś sama rozmowa odbyła się w biały dzień, w centrum Warszawy. W nieciekawym położeniu znalazła się dość nieoczekiwanie także sama rodzina, której prokuratura zarzuca dziś utrudnianie śledztwa i zatajenie ważnych dowodów.

Gdzie leży prawda? Czy porwanie od początku było wielkim szwindlem? Kto brał w nim udział? Krzysztof? Czy pomagała mu rodzina? Kto stoi za samobójczą śmiercią jego porywaczy/wspólników? Co stało się z 300 tysiącami euro okupu? Tego najpewniej nigdy się nie dowiemy, a film Dariusza Twaróga nam w tym bynajmniej nie pomoże. Po ostatnich doniesieniach prokuratury „Krzysztof” stał się tylko fikcyjną ciekawostką, kolejną filmową hipotezą, której w żaden sposób nie da się potwierdzić. Co więcej, zaistniała sytuacja dowodzi, że tzw. teorie spiskowe nie są tylko dyżurną paranoją wszelkiej maści oszołomów – pewne prawdy wciąż zostają daleko poza naszym zasięgiem, zmanipulowane, pokryte wykluczającymi się wersjami zdarzeń.

Czy jest więc sens prowadzić filmowe kroniki takich przypadków? Nie mam tu na myśli bynajmniej poszukiwania prawdy samej w sobie – ta jest wartością nadrzędną. Ale czy filmowcy mają prawo decydować która jej wersja jest w danej chwili prawdziwa, właściwa? Kino ma w końcu rzadką umiejętność przekuwania surowej rzeczywistości w emocjonalną fikcję. Nigdy nie możemy być pewni, który z aspektów historii „opartej na faktach” jest tylko wymysłem czyjejś wyobraźni, barwną fikcją lub wygodnym łgarstwem.

Wspominając w tym kontekście seans „Krzysztofa”, marnie zrealizowanego filmu telewizyjnego, którego jedyną wartością był para-dokumentalny wgląd za kulisy jednej z najbardziej bulwersujących spraw kryminalnych ostatniego dziesięciolecia, czuję się oszukany. Czy współczucie, jakie udzieliło mi się w scenach z maltretowanym i przetrzymywanym w nieludzkich warunkach bohaterem, było czymkolwiek uzasadnione? Czy podświadome wsparcie udzielone jego rodzinie było efektem emocjonalnego szantażu? Nie mam pojęcia jak sobie odpowiedzieć na te pytania, ale jedno wiem na pewno – kino kłamie, kino wyzwala emocje. Pytanie tylko, jak się bronić przed tymi fałszywymi?