7 filmów o hip-hopie

Na ekrany polskich kin wchodzi dziś „Jesteś Bogiem” Leszka Dawida, będący nie tylko dobrym filmem o Polsce lat 90., ale także pierwszym na taką skalę przybliżającym kulturę hip-hopu. Z tej okazji wspominam siedem filmów, które z powodzeniem robiły to wcześniej. Subiektywny ranking obejmuje 7 pozycji.

 

7. Hustle & Flow (2005), reż. Craig Brewer

Film Craiga Brewera, jako jedyny z quasi-biograficznych dramatów płynących na fali popularności „8. Mili”, oferuje coś więcej ponad ograne stereotypy. Głównym bohaterem jest alfons i handlarz narkotyków, marzący o karierze raperskiej, ale  Brewer i grający tę rolę Terrence Howard pokazują nam jego codzienność i aspiracje w niesamowitym skupieniu, oderwani od poręcznych schematów. By docenić jak bardzo ich wspólny wysiłek odczarowuje myślenie o społecznym kontekście hip-hopu i kulturze ulicy, wystarczy obejrzeć inny, tematycznie podobny, choć dalece mniej udany film z tego samego roku – „Get Rich Or Die Tryin’” z 50 Centem – gdzie analogiczna historia zatopiona jest już w banalnych, krzykliwych uproszczeniach.

 

6. Carmen: Hip-hopera (2001), reż. Robert Townsend

Odjechana propozycja dla wszystkich, którzy zechcą potraktować temat nieco swobodniej. Film Roberta Townsenda powstał na zamówienie stacji MTV i – jak tytuł dobitnie wskazuje – stanowi hip-hopową wersję słynnej opery Bizeta. „Carmen” jest dokładnie taka, na jaką się zapowiada: niedorzeczna, trywializująca oryginał, obwieszona przyciągającymi oko błyskotkami. Można pokusić się o stwierdzenie, że film ów stanowi ciekawe odbicie gustów hip-hopowej braci (czyli mocniej, głośniej i koniecznie z wielkiej litery), ale bezpieczniej chyba potraktować go jako jedną z tych grzesznych przyjemności, które potrafi nam czasem dać złe kino. W filmie wystąpili m.in. Beyonce, Mos Def i Wycleaf Jean.

 

5. Blokersi (2001), reż. Sylwester Latkowski

Przykład z polskiego podwórka. Można wiele pisać o partyzanckim stylu Latkowskiego, ale odmówić mu nakręcenia dokumentu tak trafnie definiującego pokolenie już nie sposób. Rok 2001 to moment idealny: hip-hop wyszedł z podziemia (czyt. blokowisk w ubogich dzielnicach) i rozlał się po całej Polsce, a zagubione małolaty nagle zyskały swój głos, wywodzący się zresztą z tego samego środowiska. Są oczywiście w „Blokersach” sceny niepotrzebne i zwyczajnie źle zrealizowane, ale przez większość czasu Latkowski pokazuje nam rodzimą scenę hip-hopową od kuchni, wtedy jeszcze skupioną na osiedlowych ławkach i w odrapanych kamienicach. I choć z dzisiejszej perspektywy jest to zaledwie niepełny wyrywek znacznie dłuższej historii, to po 11 latach od powstania pozostaje jedynym, nie licząc archiwalnych teledysków, bootlegów i tzw. home videos, wspomnieniem polskiego hip-hopu tamtych czasów.

4. Tupac: Resurrection (2003), reż. Lauren Lazin

Nominowany do Oscara dokument, opowiadający o jednej z największych gwiazd hip-hopu, wyzbywa się sensacyjnego potencjału i tyleż przybliża, co pogłębia już zakorzenioną w kulturze masowej sylwetkę przedwcześnie zmarłego Tupaca. Sklejona z archiwalnych wypowiedzi rapera narracja nieoczekiwanie nadaje filmowi emocjonalnego ciężaru: oto przed nami półtoragodzinna, szczera spowiedź, stanowiąca podsumowanie motywacji, determinacji, ale i zagubienia młodego, ambicjonalnego muzyka, którego wciągnęły nieubłagane tryby show biznesu.

 

3. Ghost Dog: Droga samuraja (1999), reż. Jim Jarmusch

Na pierwszy rzut oka film Jarmuscha z hip-hopem niewiele ma wspólnego. Owszem, bohaterowi granemu przez Foresta Whitakera już od pierwszej sceny towarzyszy soundtrack skomponowany przez legendę nowojorskiego rapu, RZA, ale w samą (sub)kulturę Jarmusch bynajmniej nie wchodzi. Warto jednak wsłuchać się w przerywające właściwą narrację monologi Ghost Doga, pozostającego wiernym tej samej samurajskiej ideologii, którą w latach 90. – z różnym skutkiem – inspirowali się muzycy kultowej grupy Wu-Tang Clan. Po latach dramat Jarmuscha okazuje się w pewnym sensie pozycją historyczną, stanowiącą wspomnienie częściowo zaprzedanych ideałów raperskiego Wschodniego Wybrzeża, które w kolejnych latach coraz chętniej spoglądało w stronę blichtru Zachodu.

 
2. Skrecz (2001), reż. Doug Pray

Często się o tym zapomina, ale niszczenie starych płyt gramofonowych (fachowo zwane turntablismem) to tak samo ważna część hip-hopowej kultury, co układanie dobrych rymów. Dokument Praya jest dziś filmem nieco już odległym i rzadko wygrzebywanym (a warto podkreślić, że przed laty zawitał nawet na ekrany polskich kin), ale nie mniej inspirującym. To dogłębna historia hip-hopu i jego ewolucji, zaczynająca się na gdzieś na ulicach Nowego Jorku lat 70., a kończąca na czołowych miejscach Billboardu trzy dekady później. Na ekranie sami najwięksi: Afrika Bambaataa, DJ Q-Bert, Mix Master Mike, DJ Shadow czy X-Ecutioners.

1. 8. mila (2002), reż. Curtis Hanson

Takie zwieńczenie rankingu może wydawać się nazbyt proste czy kontrowersyjne, ale warto na chwilę przymknąć oko na fabularną pretekstowość (czy w ogóle przeciętność samą w sobie) filmu Hansona i przyjrzeć mu się pod kątem popkulturowego fenomenu. Patrząc na same tylko wyniki finansowe (242 miliony dolarów wpływów na całym świecie), można stwierdzić, że to właśnie „8. mila”, a nie „Chłopaki z sąsiedztwa” czy którykolwiek z filmów z Tupakiem, wprowadziła kulturę hip-hopową pod strzechy na całym globie. Rapowe improwizacje, zawiłości branży i klasowe aspiracje getta nagle stały się czytelne dla każdego – oto hip-hop został obnażony z pełną bezwzględnością i determinacją, do tego w filmie stricte mainstreamowym. I choć odgrywający główną, quasi-autobiograficzną rolę Eminem nie miał do opowiedzenia nazbyt oryginalnej historii, to jego charyzma pchnęła całość w stronę emocjonującego, zwieńczonego Oscarem dla najlepszej piosenki (!) widowiska.